Onverwachte start: De werkschakelaar

De ‘werkschakelaar’ is een cruciaal onderdeel voor het uitvoeren van onderhoud. Maar de positie van de werkschakelaar vormt hierin een belangrijke rol. Met de positie kunnen een tweetal onderwerpen worden bedoeld. Namelijk de fysieke locatie van de werkschakelaar en de positie waar de schakelaar schakelt of scheidt in toevoer. Wat een belangrijke toevoeging kan zijn is het op een juiste manier resetten van een werkschakelaar.

Onverwachte start

Op basis van de machinebouw is de IEC 60204-1 de norm die hier over gaat. Het toepassingsgebied van deze norm vangt aan waar de inkomende voeding de machine voedt (ofwel vanaf de hoofdschakelaar / scheider van de machine). In deze norm wordt de schakelaar een ‘schakelaar ter voorkoming van onbedoeld starten’ genoemd (IEC 60204-1: 2018, artikel 5.4).

Spraakverwarring

In de NEN 1010:2015 wordt de term ‘werkschakelaar’ genoemd. Echter staat er in de titel van de norm gelijk al wel een duidelijke toevoeging: ‘toestellen voor uitschakeling bij niet-elektrotechnisch onderhoud‘ (NEN 1010:2015 bepaling 536.3.2) .

De IEC 60204-1 en de NEN 1010, hebben hier in de basis een andere benadering:

• IEC 60204-1: Voorkomen van het onverwacht inschakelen en creëren van een gevaarlijke beweging (functieblokkering met een handmatige handeling)
• NEN 1010: Schakelaar om werkzaamheden aan onderdelen te verrichten

Functioneel gezien is de benadering vanuit beide normen daarmee anders. Dat betekent ook automatisch dat de positie van de werkschakelaar op een andere positie in het elektrisch circuit kan schakelen. De ene benadering is vanuit het voorkomen van een gevaarlijke beweging (60204) ten opzichte van het uitvoeren van onderhoud (1010). Terwijl ook prima vanuit de (60204) onderhoud gedaan kan worden, mits op de juiste plek in het circuit geschakeld wordt.

Locatie

De fysieke locatie van de ‘scheider’ geld in basis dat deze goed bereikbaar, duidelijk zichtbaar moet zijn. Het liefst zo dicht mogelijk bij het te scheiden onderdeel. Ofwel dicht bij de motor, zodat duidelijk is wat de scheider scheidt of schakelt. Lukt dat niet, dan moet in ieder geval duidelijk zijn wat de scheider kan schakelen.

Hoofd- of stuurstroom

Een werkschakelaar kan op een tweetal plekken ingrijpen in het elektrisch circuit:

1. Direct in de hoofdstroom (voorkeur); scheiding van het circuit
2. Indirect, in de stuurstroom; schakelen van de aansturing

De NEN 1010 geeft aan ‘bij voorkeur in de hoofdstroom,’ en geeft daarbij een aantal generieke voorwaarden waarbij werkzaamheden verricht mogen worden. De IEC 60204-1 doet dit specifieker. Wanneer niet gescheiden kan worden (hoofdstroom) dus in de stuurstroom, dan mag er alleen maar het volgende aan werkzaamheden plaats vinden:

• Inspectie;
• Aanpassingen / wijzigingen;
• Elektrische werkzaamheden, waarbij:
  • Geen elektrische schok of brandwonden op kunnen treden
  • Uitschakeling gedurende hele handeling aanwezig
  • Kleine werkzaamheden

Wanneer gekeken wordt naar het schakelen in de stuurstroom komt er eigenlijk op neer dat er geen ‘echte’ werkzaamheden zoals montage, demontage, vervangen onderdelen etc plaats kunnen vinden. (Er vindt geen isolatie van de bron plaats, dus kans op overslag en dus mogelijk elektrische gevaren blijven aanwezig). Dit is meer gericht op het verhelpen van bijv. korte storingen, kleine onderbrekingen rondom de productie. De basis hiervan ligt in de ISO 14118:2017; ‘Voorkoming van onbedoeld starten; bijlage A’ Een informatieve bijlage over mogelijke taken waarbij in gevarenzones gewerkt moet worden.

Herstel van de werkschakelaar (reset)

Na het uitvoeren van de werkzaamheden zal de ‘scheider’ weer herstelt moeten worden (ofwel van 0 terug naar I). Om de schakelaar terug te stellen van de uit positie naar de aan positie is een simpele handeling vereist. Het draaien van de scheider. Door deze beweging wordt de spanning direct weer teruggebracht in het systeem. Ofwel zou er geen verdere besturing in het systeem aanwezig zijn dan bestaat de kans dat de motor (of de aangedreven last) direct begint met opstarten (bewegen).

Dit wordt vaak afgevangen door procedures (de Lock-out Tag-out procedure) waar na het uitvoeren van de werkzaamheden en het herstellen van de scheiders, vervolgens gecontroleerd zal worden of alles veilig is en de installatie weer opnieuw kan worden gestart.

Daarnaast is het van belang dat de besturing gestopt wordt en weer actief gestart moet worden na een onderbreking. De besturing moet hier wel op ingericht zijn.

Besturing reset

Een oplossing die steeds meer toepast wordt is het gebruik van bijvoorbeeld een hulpcontact wat naar de veiligheidsbesturing loopt. De veiligheidsbesturing ‘weet’ wanneer de werkschakelaar is ingeschakeld en kan daarmee ook direct de aandrijving blokkering. Na het bedienen van de reset kan daarmee pas na het geven van een start-commando de aandrijving weer ingeschakeld worden. Zo kan de procedurele maatregelen op een juiste manier worden aangevuld met een technisch eenvoudige ingreep.

Bron:

• NEN 1010:2020; Elektrische installaties voor laagspanning – Nederlandse implementatie van de HD-IEC 60364-reeks
• IEC 60204-1: 2018; Veiligheid van machines – Elektrische uitrusting van machines – Deel 1: Algemene eisen
• ISO 14118:2018; Veiligheid van machines – Voorkoming van onbedoeld starten

Tip: Neem contact op voor een voorbeeld.