Normalisatie

Overal, echt overal gebeurt het. Overal waar u tegenwoordig kijkt of bent komt u het tegen. Bewust of onbewust. We hebben er allemaal baat bij. Normalisatie. Normaliseren of standaardiseren is belangrijk in onze samenleving om ervoor te zorgen dat we makkelijker met elkaar kunnen verbinden, in de breedste zin van het woord. Gaat het soms een stap te ver?

Afspraken wereldwijd

Zonder normalisatie zou de wereld zoals wij die nu kennen er anders uitzien. Een van de bekendste vormen waar we dagelijks mee te maken hebben zijn de afgesproken eenheden die opgenomen zijn in het SI-stelsel. Zoals massa (afwegen van een kilo appels bij de groenteboer), lengte en tijd (afgeleid daarvan is de snelheid van bijvoorbeeld het verkeer). Zonder deze basale afspraken zou het lastig zijn om telkens de juiste snelheid op de weg te rijden of een kilo appels bij de groenteboer mee te nemen.

Een andere bekende die we allemaal bij ons dragen is een bankpas of credit card. Het formaat van dit pasje is vastgelegd in een norm, de ISO 7810. Het is ideaal dat als we onze pas in een betaalautomaat steken hij altijd past en geaccepteerd wordt. (alhoewel we tegenwoordig ook steeds meer betalen met onze telefoon of smartwatch).

Normalisatie of Standaardisatie

Normalisatie of standaardisatie is hetproces waarbij iets wat afwijkend is meer ’normaal’ wordt gemaakt. Het doel hiervan is om afspraken te maken zodat iedereen het op dezelfde manier interpreteert en/ of uitvoert. Hieruit ontstaat er een ’norm’. Een norm is een bundel met afspraken waaraan geconformeerd kan worden. Normen ontstaan niet zomaar. Belangrijk is dat er draagvlak voor is, anders heeft het proces om tot een norm te komen weinig zin.

Voor iedereen, door iedereen

Normen kunnen worden opgesteld door iedereen. Van producent/fabrikant tot eindgebruiker. Dit maakt dat een norm in principe een consensusdocument oplevert. Iedereen die meewerkt aan een norm heeft belang bij het opstellen van een norm met een zo breed mogelijk draagvlak. Alleen dan kan een norm leiden tot echte normalisatie.

Normalisatie is vastgelegd in het Verdrag van de werking van de Europese Unie (VWEU) en de onderliggende verordening EU 1025/2012. Het doel van normalisatie volgt uit de 1e overweging uit deze verordening.

(1) Normalisatie dient vooral om vrijwillige technische of kwalitatieve specificaties vast te stellen waaraan bestaande of toekomstige producten, productieprocessen of dien­ sten kunnen voldoen. Er kunnen uiteenlopende aspecten worden genormaliseerd, zoals verschillende kwaliteits­ niveaus of groottes van een bepaald product of tech­nische specificaties voor producten- of dienstenmarkten waar compatibiliteit en interoperabiliteit met andere pro­ ducten of systemen van essentieel belang zijn. Verordening EU 1025/2012, 1e overweging

Techniek

In de techniek maken we veel gebruik van normen. Een heel bekende is de ’NEN 1010’, deze gaat over het ontwerpen van laagspanningsinstallaties. Plat gezegd de stopcontacten, alle bedrading inclusief de groepenkast thuis (maar ook de kantoren, bedrijven en winkels). Je moet er niet aan denken dat iedereen thuis zelf een beetje aan deze installatie gaat knutselen.
Dat laat een groot voordeel zien van normalisatie. Wat niet genormaliseerd is zijn bijvoorbeeld de stekkertjes voor elke nieuwe iPhone. Dat resulteert in een la vol met stekkers….. wat dan wel weer geluk is dat de laders wel gelijk blijven. (En uiteraard de spanning vanuit het stopcontact).

Machines en normen

Onder de Machinerichtlijn zijn zo’n 800 normen officieel gekoppeld (geharmoniseerd). Deze normen lopen uiteen van normen voor het bepalen van hoogte van een hekwerk (NEN-EN-ISO 13857:2019), tot bepalingen voor specifieke machines waarbij veiligheidseisen gestandaardiseerd zijn. Zoals bijvoorbeeld bepalingen voor transport van stukgoed (NEN-EN 619:2002+A1:2010: ’transportsystemen’). Onder deze normen is een onderverdeling gemaakt naar zogenoemde A, B en C-normen.

Het volgen van de bepalingen uit die normen zorgt voor een zogenoemd ‘vermoeden van overeenstemming.’ Als die normen van toepassing zijn kan daarmee worden aangetoond dat er voldaan wordt aan de eisen uit de Machinerichtlijn.

Nadeel, stand der techniek?

En dan toch een nadeel van normalisatie? Beperkt het de ontwerper in ontwerpvrijheid? Moet alles dan een eenheidsworst worden? Een nadeel wat veel gehoord wordt is dat een norm achter stand van de techniek aan loopt. Dat is in feite correct aangezien de techniek sneller gaat dan een norm ontwikkeld kan worden. Door het proces van normalisatie waarbij overeenstemming moet worden bereikt kost dit tijd. Het streven is om een norm elke vijf jaar te herzien. Dat lukt lang niet altijd.

Normen zijn vrijblijvend, maar bieden wel een belangrijk ontwerp voordeel. Namelijk dat er over bepaalde beveiligingen consensus is bereikt en het daarmee ‘makkelijker’ is om met normen in de hand te ontwerpen.

Internationaal

Elke lidstaat in Europa geeft aan een norm voorafgaand aan de ‘officiële titel’ een eigen code. De officiële titel van een norm komt vanuit het ISO of het IEC. Daarna wordt binnen Europa de code ‘EN’ ofwel Europese Norm gegeven. Zo is altijd te achterhalen waar de specifieke norm vandaan komt.

Daarnaast geven de landen zelf een landcode mee. In Nederland is dat ‘NEN’ Dit kan er namelijk op duiden dat er in dat land bepaalde aanvullende nationale aanvullende teksten zijn opgenomen, om bijvoorbeeld verklaringen te geven of aanvullingen. In de NEN-EN-IEC 60204-1 vertaling zijn op een aantal plekken met een voetnoot aangegeven wat er vanuit Nederlands perspectief gezien wordt met bepaalde teksten.

Afkorting	Omschrijving
NEN	Nederlandse Norm
NBN	Belgisch Instituut voor Normalisatie
DIN	Duitse industrienorm (Duits Normalisatie-instituut)

Conclusie

Normalisatie is en blijft belangrijk binnen machineveiligheid. Technieken gaan steeds verder en worden doorontwikkeld en nemen ook in veiligheid toe. Dit maakt het belangrijk dat normen continu worden aangescherpt en in overeenstemming blijven. Kunnen normen soms naast zitten? Ja, dat kan, daarom blijft het belangrijk om als ontwerper altijd goed na te blijven denken.

Update: 26-11-2021

Bron

• VWEU: Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie; Publicatieblad Nr. C 326 van 26/10/2012
• Verordening EU 1025/2012; betreffende Europese normalisatie
• NEN; Normalisatie en normen
• NBN; Belgisch instituut voor normalisatie
• Europa; Initiaal & letterwoorden