Bedoeld gebruik

Wat is nu het bedoelde gebruik, hoe belangrijk is het om een juist bedoeld gebruik te omschrijven van een machine?

Het bedoelde gebruik van een machine is dat gebruik van de machine wat in de gebruikshandleiding staat omschreven (ISO 12100:2010, 2.23). Maar is dat alleen het gebruik wat omschreven wordt in de handleiding of is dat breder? 

Bedoeld, functie

Het bedoelde gebruik is dat gebruik waarvoor de machine bedoeld is. Dat klinkt logisch. Echter wordt met het bedoelde gebruik vaak de functie van de machine aangeduid. Dat is in sommige gevallen zeker afdoende maar soms ook niet helemaal. Het bedoelde gebruik omvat de functie van de machine in de kern. Bijvoorbeeld:

• Een kettingzaag is bedoeld voor het zagen van hout
• Een pers is bedoeld voor het stansen van metaal plaatmateriaal
• Een grilijzer is bedoeld voor het grillen van voedingsmiddelen
• Deze schroevendraaier is bedoeld om schroeven (kruiskop) mee in / uit te schroeven

Functie in relatie met misbruik

Door een duidelijke functie mee te geven als zijnde het bedoelde gebruik, wordt ook een groot deel van het te verwachten misbruik (redelijkerwijs voorzienbaar verkeerd gebruik, ISO 12100:2010; 3.24) uitgesloten. 

Het bedoelde gebruik en het voorzienbaar verkeerd gebruik kunnen heel dicht bij elkaar liggen. Als een machine een bepaald te verwachten gebruik uitlokt, dan is het wel een taak voor de ontwerper om hier rekening mee te houden. Dit misbruik gaat echter verder dan alleen het vastleggen in de gebruikershandleiding. Vaak kan het bedoeld gebruik wel aangevuld worden met zaken die expliciet worden uitgesloten voor het gebruik van de machine. Zoals bijvoorbeeld het niet mogen gebruiken van een machine in een explosieve omgeving, of bepaalde extreme temperaturen (buitenhuis gebruik). 

Een schroevendraaier bijvoorbeeld kan prima dienstdoen als beitel, of als verfkrabber of als hendel om iets op te kunnen tillen. Maar daar is de schroevendraaier niet voor ontworpen en sterker nog geconstrueerd. 

Ontwerp van een product, kan aanleiding geven tot bepaald gedrag

Kortste route

Een andere vorm van redelijkerwijs voorzienbaar verkeerd gebruik is een algemeen fenomeen, gebruik van de kortste route. Wanneer we van A naar B toe moeten doen we dat het liefste zo kort mogelijk. In het straatbeeld is dit vaak goed te zien aan de ‘olifantenpaadjes’ (J.D. Van der Burg, 2011). Ofwel de uitgesleten stukken gras en de afgekorte routes dwars door onder andere plantsoenen.

Dat is ook merkbaar bij bijvoorbeeld machines, waarbij snel in kunnen grijpen in een machine voorgaat voor het openen van een afscherming, als de afscherming daar de ruimte voor laat. Of het over een transportband heen stappen of onderdoor kruipen om naar de andere kant van de machine te gaan. 

In het ontwerp (en op basis van de grenzen van de machine voor de risicobeoordeling) moet er dus rekening worden gehouden met het bedoeld gebruik (‘doel’ van de machine) om zodanig ook het redelijkerwijs verkeerd gebruik uit te sluiten en af te vangen in het juiste ontwerp.

Definities

In de ISO 12100:2010 worden de volgende definities van bedoeld gebruik en redelijkerwijs voorzienbaar verkeerd gebruik gegeven;

Gebruik van een machine in overeenstemming met de informatie die in de gebruikershandleiding is vermeld

Bedoeld gebruik, ISO 12100, 3.23

gebruik van een machine op een wijze die niet door de ontwerper is bedoeld maar het resultaat kan zijn van gemakkelijk voorspelbaar menselijk gedrag

Redelijkerwijs voorzienbaar verkeerd gebruik, ISO 12100, 3.24

Bron

• ISO 12100:2010; 3.23, 3.24;
• ‘olifantenpaadjes’ (J.D. Van der Burg, 2011)